ن : حميد
چون ما محشور میشوند البته به شیوه خودشان که تدبیر خداوند متعال
است چرا که دلیل عقلی و فلسفی بر این موضوع داریم که در هر جائی
که حرکتی باشد، هدفی و منتهائی در کار است.
پاسخ علم فلسفه به اين سوال :
گیاهان و حیوانات هر کدام حشرشان به همان روح کلّی که مدبّر آنهاست
خواهد بود بنابراین ربُّ النّوع یا آن مَلَکی که آنها را اداره می کند و از آنها
پاسداری مینماید، مرجع و معاد آنان بوده و برخی از حیوانات که غذای
انسان میشوند جذب و فانی در انسان می گردند:
«وَمَا مِن دَآبَّةٍ فِی الأَرْضِ وَلاَ طَائِرٍ یَطِیرُ بِجَنَاحَیْهِ إِلاَّ أُمَمٌ أَمْثَالُکم مَّا فَرَّطْنَا
فِی الکتَابِ مِن شَیْءٍ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ» 1 ؛ و هیچ جنبندهای در روی
زمین نیست و هیچ پرندهای نیست که با دو بال خود پرواز می کند، مگر آنکه
آنها امّتهائی هستند مثل شما، ما در کتاب تکوین و عالم هستی از
آفرینش هیچ چیز کوتاهی ننمودیم، و سپس بسوی پروردگارشان محشور
میشوند.
حشر حیوانات :
معاد حیوانات نیز مانند معاد انسان و شیاطین به همان نقطه آغاز وجودشان است
و در موقع بازگشت بسوی خدا به همان نقطهای که در عالم ملکوت از آنجا نزول
کردهاند و ماهیت وجودی آنها از آنجا اندازه گیری و تقدیر شده و سرشت آنها از آنجا
بوده است، به همان نقطه بازگشت میکنند و در همان جا فانی می گردند.
بنابراین حشر هر دسته از حیوانات در همان مَلَک خاصّ و روح کلّی است که به
زبان فلسفه «ربُّ النّوع» آنها بوده است و آن فرشته نیز در روح کلّی بالاتر، و آن روح
کلّی نیز همچنین تا فناء در ذات اقدس حضرت احدیت، که محلّ فنا و بازگشت و حشر
جمیع موجودات است.
میعاد خلائق در آخرت برحسب مراتب مختلف آنها در دنیاست؛ پس موجوداتی که
وَ اتَّقُوا اللَهَ وَ اعْلَمُو´ا أَنـَّکمْ إِلَیهِ تُحْشَرُونَ. 2 ؛ از خداوند بپرهیزید و بدانید که
حقّاً شما بسوی او محشور خواهید شد.
خلاصه مطلب: تمام موجوداتي که خداوند خلق فرموده، از نقطة واحد و از محلّ واحد
و از مبدأ واحد خلق نفرموده بلکه در آفرینش موجودات مراتبی است که هر موجود
به مرتبه بالاتر خود بر می گردد . تا برسیم به همین سنگ و کلوخ و حیوانات و نباتات
و جمادات که از نقطه نظر وسعت وجودی بسیار ضعیفند و ماهیت آنها بسیار پایین
و اندازة آنها بسیار محدود است؛ تمام اینها معادشان به نقطه ابتدای وجودشان است.
ابتدای خلقت انسان از هرجا بوده است به همان جا بازگشت می کند.
حشر گیاهان :
نباتات چون دارای قدری حیات و شعور هستند، همانطور که از بعضی از أفعال و
آثار آنها هویداست، لذا از جمادات، از نقطه نظر تقسیم بندی مراتب وجودی ،
بالاتر و قوی تر هستند و به همین مناسبت در سه مرتبه کارشان که تغذیه و
تولید مثل باشد، به آنها اسم نفس اطلاق شده است. بنابراین، حشر آنها نیز
نزدیک به حشر حیوانات است و در همین وجود طبیعی خود مراحلی از کمال را
طی میکنند و به همان مبدأ فعّالی که در وجود آنان، حکم قوّة محرّکه و مدبّره را
دارد نزدیک می گردند.
و بعضی از نباتات که در نطفهها ساری و جاری می شوند در مراحل ترقّی و
استکمال به مقام حیوان نزدیک میشوند، و بعضی از آنها که از اینجا قدمی فراتر
نهاده و در نطفة انسان می روند به مقام انسان نزدیک میشوند، بنابراین حشر آنها
تمام و قیامشان در پیشگاه خداوند در روز قیامت اقرب خواهد بود.
و امّا غیر از اینها از انواع نباتات برای اینکه در سعی و حرکت و پویائی خود به خدا
برسند نیاز به کمال نباتی خود دارند، چون وجود غذائی و إنّیت نموّ و تولید در آنها
شدید است و این شدّت و حِدّتی که در این مرتبه پایین دارند، آنها را از صعود و
ترقّی به عالم کمال بازمی دارد. بنابراین معاد و حشرشان عندالله در مقام نازل تر
و پست تری خواهد بود، پس چون درخت را از ریشه ببُرند یا اگر خشک شود،
قوّة آن درخت به مدبّر نوعی آن و به ملکوت اُخروی آن بازگشت می کند.
فیلسوف اوّل در کتاب «ربوبیت» گفته است:
اگر کسی بگوید: اگر قوّة نفسانی درخت در هنگام بریدن از درخت جدا شود، آن
قوّه یا آن نفس کجا می رود؟ می گوئیم: به جائی میرود که از آنجا مفارقت نکرده
و آن عالم عقلی آن نبات است.3
همین حرکت و پویائی نبات، سیر بسوی حشر و معاد آنست که
«وَ إن مِن شَیءٍ إِلاَّ یسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَـ"کن لاَ تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ.»4 ؛
و هیچیک از موجودات نیستند مگر اینکه به حمد خداوند تسبیح میکنند،
ولیکن شما تسبیح آنها را نمیفهمید!
حشرجمادات :
تمام جمادات حتّی مادّة اوّلیه و جوهر دارای حشر هستند، چون آنها نیز در
عالم وجود عبث و بیهوده نیستند و برای غرضی خلق شدهاند و خودشان
با وجودشان و با حرکتهای خود، چه جوهریه و چه غیر جوهریه به دنبال آن
مقصود می روند و میخواهند نقص خود را با وصول به آن تمام کنند و حرکت آنان
به سکون و آرامش مبدّل شود.
1 ـ سوره انعام آیه 38.
2 ـ سوره بقره آیه 203.
3 ـ «رسالة حشر» ص 347 .
4 ـ «رسالة حشر» ص 351
5 ـ سوره اسراء آیه 44.
منبع : کتاب معاد شناسی سید محمد حسین حسینی تهرانی جلد۶
:: موضوعات مرتبط: قبر و قيامت
