امام خمینی(ره) در سحر چهارده خرداد 1342 در منزلش دستگیر و

روانۀ تهران شد. صبح روز بعد مردم تهران، قم و خصوصاً ورامین در

حمایت از مرجع تقلیدشان تظاهرات گسترده‌ای کردند. شعار آنها

«یا مرگ یا خمینی» بود. مزدوران شاه عدۀ بسیاری از آنها را شهید کردند.

حضرت امام(ره) تا دو ماه بعد که از زندان آزاد شد از کشته شدن مردم به

خاطر ايشان خبر نداشت. ماجرای این مردم مخلص که فقط برای حمایت از

مرجع تقلید خود کشته شده بودند تأثیر عمیقی بر امام گذاشت .

از تعداد شهدای پانزده خرداد اطلاع دقیقی در دست نیست ولی برخی آمارها

تعداد آنها را تا چند هزار نفر ذکر کرده‌اند. این شهیدان را شاید بتوان خالص‌ترین

شهدا نامید. زیرا مقصود آنها به هیچ چیز مادی و دنیایی آغشته نبود.

حضرت امام (ره)حدود دو ماه در زندان قصر زندانی بودند تا اينكه در یازدهم

مرداد 1342 امام را به منزلی در قیطریه آورده و در آنجا تحت نظر قرار می‌دهند.

در همین روز است که امام از واقعۀ پانزده خرداد مطلع می‌شود. نهایتاً امام در

هجده فروردین سال بعد از اسارت مأموران آزاد و روز بیستم فروردین 1343 در قم

با خانوادۀ شهدای پانزده خرداد دیدار کردند. لکن از شدت تأثر سخنی نگفتند.

چند روز بعد سخنرانی امام با گریۀ شدید حضار همراه است:

[گريه شديد حضار] من تا كنون احساس عجز در صحبت‌ها نكرده‏ام و امروز خودم را عاجز مى‏دانم. عاجز مى‏دانم از اظهار تألمات روحيه‏اى كه دارم براى اوضاع اسلام عموماً، و اوضاع ايران خصوصاً، و قضايايى كه در اين يك سال منحوس پيش آمد؛ خصوصاً قضيه مدارس علمى، قضيه 15 خرداد. قضيه 15 خرداد را من مطلع نبودم تا اينكه حبس به حصر تبديل شد و اخبار خارج به من رسيد خدا مى‏داند كه مرا اوضاع 15 خرداد كوبيد [گريه شديد حضار]. من حالا كه آمدم به اينجا؛ آمده‏ام از قيطريه؛ مواجه هستم با يك منظره‏هايى؛ با بچه‏هاى كوچك بى‏پدر [گريه شديد حضار]، با مادرهاى جوان از دست داده، و مادرهاى جوان مرده، با زن‌هاى برادر مرده، با پاهاى قطع شده [گريه شديد حضار]، با افسردگي‌ها. اينها علامت تمدن آقايان است و ارتجاع ما. افسوس كه دست ما از عالم كوتاه است؛ افسوس كه صداى ما به عالم نمى‏رسد؛ افسوس كه گريه‏هاى اين مادرهاى بچه‌مرده نمى‏رسد به دنيا [گريه شديد حضار].

[صحیفه امام، ج 1، ص 285 ـ 26ر1ر1343]

در اولین سالگرد شهدای پانزده خرداد امام خمینی (ره)به همراه سه

مرجع تقلید دیگر یک بیانیه مشترک دادند و در آن بيانيه پانزده خرداد را

برای همیشه عزای عمومی اعلام کردند تا منزلت آن شهدا فراموش نشود.

متن این اعلامیه :

بسم الله الرحمن الرحيم‏. إنَّا لله و إنَّا الَيهِ راجِعون * و سَيَعلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أىَّ مُنقَلَبٍ يَنقَلِبُون [شعراء/ 228] يك سال از فاجعه خونين 12 محرم 83 (15 خرداد 1342) گذشت. يك سال از مرگ فجيع عزيزان ملت سپرى شد. يك سال از بى‏خانمان شدن و بى‏سرپرست شدن يتيمان بى‏پدر و زن‌هاى بى‏شوهر و مادران داغديده گذشت. واقعه 15 خرداد ننگ بزرگى براى هيئت حاكمه به بار آورد. اين واقعه فراموش شدنى نيست. تاريخ آن را ضبط كرد. آيا ملت مسلمان چه جرمى مرتكب شده بود؟ زن‌ها و اطفال صغير چه گناهى كرده بودند؟ چرا آنها را به مسلسل بستند؟ علماى اسلام و خطباى مذهبى چه جرمى داشتند؟ گناه آنها دفاع از حق بود؛ دفاع از قرآن كريم بود. به جرم نصايح مشفقانه و صلاح‏انديشى اهانت شدند، به حبس كشيده شدند، محصور گرديدند، مبتلا به مصايب شدند…
ما از واقعه 12 محرّم (15 خرداد) خجلت مى‏كشيم. واقعه شوم 15 خرداد و مدارس علمى، فيضيه و غير آن، پشت ما و هر مسْلم غيرتمند را مى‏شكند؛ تا هيئت حاكمه چه عقيده داشته باشد! ملت اسلام اين مصيبت را فراموش نمى‏كند. ما روز 12 محرم (15 خرداد) را عزاى ملى اعلام مى‏كنيم‏…
ما اميد واثق داريم كه ملل اسلامى در آتيه نزديكى بر استعمار چيره شوند. و ما در موقع خود، به خواست خداى تعالى، از هيچ گونه فداكارى دريغ نمى‏كنيم‏. از خداوند تعالى صلاح حال ممالك اسلامى و ملل اسلام و دولت‌هاى اسلامى را خواستاريم. «اللَّهُمَّ اجْعَلْ أفئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهوى إلَينَا». و السلام على من اتبع الهدى‏.

روح الله الموسوي الخمينى،

محمد هادى الحسينى الميلاني،

شهاب الدين النجفي المرعشى،

حسن الطباطبايى القمي‏ .

[صحیفۀ امام، ج 1، صص. 335 تا 338 ـ 15ر3ر1343]